در پاسخ به قسمت اوّل سؤال، لازم است علاوه بر تعریف اخلاق، برخی دیگر از مفاهیم و اصطلاحات نیز مانند علم اخلاق»، هدف علم اخلاق» و تربیت اخلاقی» توضیح داده شود.
1. تعریف اخلاق:
کلمة اخلاق» جمع خُلق و به معنای نیرو و سرنوشت باطنی انسان است که تنها با دیدة بصیرت و غیر ظاهر قابل درک است. در مقابل، خَلق به شکل و صورت محسوس و قابل درک با چشم ظاهر گفته می شود.(1) اصطلاح اخلاق» در متون اخلاقی و استعمالات عرفی به سه معنا به کار می رود:
1. غرایز و ملکات و صفات روحی و باطنی که در انسان است اخلاق نامیده می شود.
2. اعمال و رفتاری که از این خلقیات ناشی گردد نیز اخلاق و یا رفتار اخلاقی گفته می شود.
3. در برخی موارد اخلاق به رفتار پسندیده یا حالت نفسانی خوب اطلاق می شودکه بنا بر این استعمال معنای محدودتری به خود می گیرد. امّا با مراجعه به اصلی ترین منابع کلاسیک و متعارف علم اخلاق در حوزة علوم اسلامی و دقت در موارد کاربرد آن در قرآن و احادیث، علم اخلاق را می توان به شرح زیر تعریف کرد:
2. تعریف علم اخلاق:
علم اخلاق، علمی است که صفات نفسانی خوب و بد و اعمال و رفتار اختیاری متناسب با آن ها را معرفی می کند و شیوة تحصیل صفات نفسانی خوب و انجام اعمال پسندیده و دوری از صفات نفسانی بد و اعمال ناپسند را نشان می دهد».(2) بر اساس این تعریف، علم اخلاق علاوه بر گفتگو از صفات نفسانی خوب و بد، از اعمال و رفتار متناسب با آن ها نیز بحث می کند، و هم چنان راه کارهای رسیدن به فضیلت ها و دوری از رذیلت ها را نیز مورد بررسی قرار می دهد. علم اخلاق از ارزش مندترین و ضروری ترین علومی است که انسان به آن ها نیازمند است.
3. هدف علم اخلاق:
هدف نهایی علم اخلاق این است که انسان را به کمال و سعادت حقیقی خود، یعنی قرب الهی که همانا هدف اصلی خلقت جهان و انسان است برساند.(3)
درباره این سایت